Nhà thờ Đức Bà: Kiệt tác kiến trúc 138 năm tuổi giữa Sài Gòn

Nhiều người ngỡ ngàng và cảm phục khi ngắm ngôi thánh các con phố nhà thờ Đức Bà có kiến trúc đặc thù ấn tượng do 1 vài vị mục tử và 1 vài nghệ nhân ngày xưa đã đem hết tâm huyết xây dựng.

Nhà thờ Đức Bà qua dòng thời gian

Nhà thờ Đức Bà nhìn chính diện từ trên cao và quảng trường Pigneau de Béhaine vào năm 1955

Nhà thờ Đức Bà nhìn chính diện từ trên cao và quảng trường Công xã Paris vào năm 2005

Nhà thờ Đức Bà phía sau lưng, nhìn từ trên cao vào năm 1955

Nhà thờ Đức Bà phía sau lưng, nhìn từ trên cao vào năm 2005

Tiền thân của nhà thờ Đức Bà

Nhà thờ Đức Bà nay là nhà thờ chính tòa của Tổng giáo phận Sài Gòn – TP.HCM. Trước đấy, trong GĐ đầu của giáo phận Tây Đàng Trong (nay là Tổng giáo phận Sài Gòn – TP.HCM) từng có 1 ngôi nhà thờ Thứ nhất, gọi là nhà thờ Sài Gòn ở các con phố số 5 (nay là các con phố Ngô Đức Kế, Q.1) và tiếp đấy là nhà thờ Sài Gòn (thứ 2) bằng gỗ được xây dựng bên bờ Kênh Lớn. Kênh Lớn trước đấy còn gọi là Kênh Chợ Vải hay Kênh Charner, nằm ngay giữa các con phố Nguyễn Huệ, bắt đầu từ bến Bạch Đằng chạy thẳng đến trước Dinh Xã Tây, nay là trụ sở HĐND, UBND TP.HCM (86 Lê Thánh Tôn, Q.1). Ngày 11.4.1861, theo chọn lọc của đô đốc Léonard Victor Joseph Charner, Kênh Lớn được đổi tên thành kênh đào Charner. Hai bên bờ kênh là hai con các con phố chạy song song: các con phố Rigault de Genouilly (phía thương xá Tax) và các con phố Charner (phía khách sạn Palace). Năm 1887, kênh Charner được san lấp. Hai các con phố phía hai bên dòng kênh được sáp nhập thành đại lộ Charner. Năm 1956, đại lộ Charner được đổi tên thành đại lộ Nguyễn Huệ, và GĐ này là quảng trường phố tản bộ Nguyễn Huệ

Lễ khánh thành nhà thờ Sài Gòn – nhà thờ chính tòa của của giáo phận Tây Đàng Trong được chính quyền Pháp xây dựng bên dòng Kênh Lớn vào năm 1863

Hành trình dựng xây kiệt tác kiến trúc cổ điển

Để dự định cho 1 ngôi nhà thờ kiên cố, bền vững theo dòng thời gian, xứng tầm là nhà thờ trọng điểm của vùng đất phương Nam – Sài Gòn đang phát triển mạnh mẽ, tháng 8.1876, Thống đốc Nam Kỳ Guy Victor Auguste Duperré đã tổ chức thi tuyển kiến trúc nhà thờ mới – nhà thờ Sài Gòn thứ 3 (nhà thờ Đức Bà giai đoạn này). Vượt qua nhiều đồ án tham dự cuộc thi, đồ án của kiến trúc sư J.Bourad (ảnh) đã được chọn. Bản kiến trúc của ông rất đặc biệt, đã phối hợp hài hòa hai trường phái kiến trúc cổ điển lừng danh Roman và Gotich

Thống đốc Nam Kỳ Guy Victor Auguste Duperré (ảnh) cũng cho tổ chức đấu thầu để chọn nhà thầu xây dựng nhà thờ mới. Cuối cộng, kiến trúc sư J.Bourad trúng thầu công trình xây dựng đặc thù này

Sau khi bản vẽ chính thức được tuyển chọn, vấn đề địa điểm của ngôi nhà thờ mới cũng từng bước được đặt ra và chọn lọc. Trước hết, địa điểm Trường Thi cũ, nằm ở góc các con phố Lê Duẩn – Hai Bà Trưng, giai đoạn này là Tòa lãnh sự Pháp. Nơi thứ 2 là địa điểm nhà thờ cũ ở bên dòng Kênh Lớn (nay là quảng trường phố tản bộ Nguyễn Huệ). Nhưng cuối cộng, địa điểm giai đoạn này được chọn và nhà thờ Đức Bà hiện diện sống động giữa trọng điểm Sài Gòn – TP.HCM suốt 138 năm qua

Ngày 7.10.1877, Đức cha Isidore Colombert, tên Việt là Đức cha Mỹ, giám mục đại diện tổng tòa giáo phận Tây Đàng Trong khi bấy giờ, đã cử hành nghi thức làm phép và đặt viên đá Thứ nhất xây dựng nhà thờ Sài Gòn (nay là nhà thờ Đức Bà).

Công trình được xây dựng khá nhanh, dao động hai năm rưỡi, vào đúng vào dịp lễ Phục sinh, ngày 11.4.1880, thánh lễ làm phép và khánh thành nhà thờ Sài Gòn cũng do chính Đức cha Isidore Colombert cử hành trọng thể có sự tham dự của Thống đốc Nam Kỳ Charles Le Myre de Villes. Các vật tư chính để xây dựng nhà thờ như xi măng, sắt thép, ngói, kính màu, chuông… đều được có từ Pháp sang. Thời kỳ đầu, nhà thờ có tên gọi là nhà thờ Nước, bởi vì toàn bộ chi phí xây dựng đều do nhà nước Pháp thời ấy cung cấp có số tiền 2,5 triệu francs Pháp theo thời giá khi bấy giờ

Phần cao nhất của nhà thờ là hai tháp chuông. Khi mới hoàn thành công trình vào năm 1880, hai tháp chuông cao dao động 37m. Năm 1895, theo kiến trúc bổ túc của kiến trúc sư Fernand Gardes, hai tháp thép dạng chóp nhọn được lắp dựng thêm bên trên tháp chuông, khiến cho tháp chuông nhà thờ vươn cao trên bầu trời có chiều cao mỗi tháp dao động 60m. Để đỡ bộ chuông nặng gần 30 tấn có 6 quả chuông, tường nhà thờ được xây rất dày, dao động 1,4m

Hình ảnh nhà thờ Đức Bà xưa

Cột mốc đánh dấu tên gọi nhà thờ Đức Bà

Từ phía tháp chuông nhìn ra ngoài, sẽ thấy 1 quảng trường (hiện có tên Công xã Paris) có 4 con các con phố nhỏ giao nhau tạo thành hình thánh giá mà trọng điểm là tượng Đức Mẹ Hòa Bình được lắp dựng vào năm 1959. Tượng do nhà điêu khắc G.Ciocchetti thực hiện. Bức tượng cao 4,6m, nặng 5,8 tấn bằng đá cẩm thạch trắng carrara của Ý, được tạc có chủ đích nhìn từ xa nên không đánh bóng, vì vậy mà toàn thân tượng, kể cả vùng mặt vẫn còn các vết điêu khắc thô. Tượng Đức Mẹ trong tư thế thẳng đứng, tay cầm trái thế giới, trên trái thế giới có đính cây thánh giá, mắt Đức Mẹ đăm chiêu nhìn lên bầu trời như đang cầu nguyện cho Việt Nam và cho thế giới được hòa bình. Chân Đức Mẹ đạp đầu con rắn, mà giai đoạn này đầu con rắn bị bể mất cái hàm trên

Vào thời điểm năm 1959, Đức Hồng y Agagianian đã làm phép tượng Đức Mẹ Hòa Bình ở quảng trường trước nhà thờ Sài Gòn. Từ đấy, có sự kiện này, nhà thờ Sài Gòn có tên gọi là nhà thờ Đức Bà. Trên bệ đá, phía trước tượng Đức Mẹ, có 1 tấm bảng bằng đồng có hàng chữ Latinh: REGINA PACIS – ORA PRO NOBIS – XVII. II. MCMLIX, nghĩa là “Nữ vương Hòa Bình – Xin cầu cho chúng con – 17.2.1959”

Nhà thờ Đức Bà đã được kiến trúc sư J.Bourad kiến trúc theo lối kiến trúc rất đặc biệt, kết hợp hài hòa giữa kiểu thức Roman và Gotich tạo nên 1 phong 1 vàih riêng cho ngôi nhà thờ cổ kính. Công trình cũng ghi nhận sự du nhập, giao lưu và tiếp biến của văn hóa, kiến trúc Đông – Tây. Kiến trúc sư J.Bourad đã thành công trong 1 thể loại công trình thuộc nền văn hóa phương Tây, nhưng xây dựng ở phương Đông có các kết cấu và chất liệu mới nhưng lại thích hợp có 1 vài điều kiện xã hội và khí hậu bản xứ

Bí ẩn công trình 138 năm tuổi

Không gian nội khu nhà thờ Đức Bà nhìn từ dưới lên

Khi kiến trúc mái ngói, kiến trúc sư J.Bourad đã thành công trong việc kết hợp hài hòa giữa kiểu mái ngói Việt có mái ngói Tây. Căn cứ theo loại ngói lợp giai đoạn này, có thể phân chia mái ngói nhà thờ thành 3 vùng có dao động hơn 100.000 viên ngói

Bộ chuông cổ lắp đặt nội khu hai tháp chuông nhà thờ Đức Bà được kiến trúc và hoạt động rất đặc biệt. 6 quả chuông đồng lớn, được hãng đúc chuông Bollee chế tác vào năm 1879, ở Pháp, có các các con phố nét họa tiết rất tinh xảo. Bộ chuông nặng tổng cộng dao động 30 tấn, được phối âm đặc biệt có 1 vài cung: sol – la – si – do – re – mi

Trên tường phía dưới và trên cao của nhà thờ Đức Bà có 1 vài cửa sổ được lắp đặt 1 vài tác phẩm nghệ thuật thánh bằng kính màu, có nội dung diễn tả 1 vài nhân vật thánh và sự kiện trong Kinh Thánh, nhưng cũng xen kẽ rất nhiều họa tiết và hình tượng phương Đông. Hệ thống kính màu được kiến trúc rất đặc sắc và phối sáng hài hòa, tạo nên 1 hiệu ứng ánh sáng hoàn hảo. Trong lòng nhà thờ, 1 làn ánh sáng nhẹ nhàng, tạo bầu không khí trang nghiêm, an bình… Ánh sáng ảo huyền cũng khiến cho 1 vài chi tiết kiến trúc, bên trong xe nội khu thánh các con phố vượt bậc và đẹp hơn. Toàn bộ 1 vài ô cửa kính màu do hãng Lorin (Pháp) sản xuất

Kính màu bên trên cung thánh nhà thờ Đức Bà

Bàn thờ phía cung thánh trong nhà thờ Đức Bà được làm bằng đá cẩm thạch nguyên khối có sáu thiên thần được tạc trên khối đá bàn thờ. Bệ đỡ bàn thờ được chia làm 3 phần, đấy là tác phẩm điêu khắc mỹ thuật tuyệt đẹp diễn tả 1 vài sự kiện trong Kinh Thánh

Ánh sáng từ các chiếc đèn chùm được kiến trúc có các hoa văn theo kiểu Roman – Gotich tạo nên 1 không gian lung linh, trang trọng và thánh thiêng. Những chiếc đèn này được chế tác ở Pháp, gắn liền có lịch sử 138 năm qua của nhà thờ Đức Bà.

Bài viết liên quan