Quy hoạch Thủ Thiêm: Từ bảo tồn đến xóa bỏ Dòng Mến Thánh Giá, Nhà thờ Thủ Thiêm

Năm 2017, Người Đô Thị từng có chuyên đề về Kiến trúc tôn giáo ở Thủ Thiêm: Vẻ đẹp thiện mỹ nơi thành thị. Chuyên đề này có ý kiến của 1 vài chuyên gia trong nhiều lĩnh vực kiến trúc thành thị và văn hóa lịch sử đề nghị giữ gìn và tôn tạo các công trình tôn giáo trăm năm tuổi này. Nhân vụ mất hồ sơ gốc quy hoạch Thủ Thiêm, Người Đô Thị trở lại vấn đề này, nhìn lại 1 công đoạn đổi thay quy hoạch và chủ trương bất nhất của chính quyền…

Cụm công trình tôn giáo lâu đời trên bán đảo Thủ Thiêm đang đứng trước lằn ranh tồn vong sau khi UBND TP.HCM đề nghị 1 vài đơn vị liên quan có phương án di dời Nhà thờ Thủ Thiêm, Hội Dòng Mến Thánh giá Thủ Thiêm và thu hồi Trường tiểu học Thủ Thiêm để bàn giao cho nhà đầu tư thi công công viên bờ sông và tuyến các con phố ven sông theo đúng công đoạn.

Từ giữ gìn đến “giải toả trắng”

Mười năm kể từ Quyết định 367/TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch thi công Khu thành thị mới Thủ Thiêm năm 1996, việc bảo tồn các công trình tôn giáo trong đó có nhà thờ Thủ Thiêm lần Thứ nhất được chính thức nhắc đến theo hướng “giữ gìn và tôn tạo” ở Tờ trình số 1817/QHKT-ĐB2 của Sở Quy hoạch – Kiến trúc ngày 18.8.2005.

Văn bản từ cơ quan tham mưu là 1 trong các cơ sở để UBND TP.HCM ngày 27.2.2005 ban hành Quyết định 6565/QĐ-UBND phê duyệt điều chỉnh quy hoạch chung thi công Khu Trung tâm Đô thị mới Thủ Thiêm mật độ 1/5000, thay thế Quyết định 367/TTg. Diện tích dành cho “công trình văn hoá” (nếu ứng có vị trí thực địa thì đó là 1 vài cơ sở tôn giáo Nhà thờ Thủ Thiêm, Hội Dòng Mến Thánh giá Thủ Thiêm) được biểu hiện trên bản vẽ quy hoạch đính kèm Quyết định 6565/QĐ-UBND.

Văn bản này tiếp tục là cơ sở để UBND TP.HCM duyệt quy hoạch chi tiết Khu trọng điểm Đô thị mới Thủ Thiêm mật độ 1/2000 bằng việc ban hành Quyết định 6566/QĐ-UBND cộng ngày. Khu công trình văn hoá vẫn nguyên vẹn trên bản đồ quy hoạch 1/2000.

Trước đó (tháng 9.2004), bản thuyết trình Quy hoạch tổng mặt bằng do Sasaki Associates thực hiện có sự hợp tác của Viện Quy hoạch Xây dựng TP.HCM đệ trình Ban Quản lý Đầu tư – Xây dựng Khu thành thị mới Thủ Thiêm cũng nêu rõ trong “các vị trí vượt bậc của khu Lõi trọng điểm” có 1 vài cơ sở công giáo ở Thủ Thiêm. Xác định công trình tôn giáo lâu đời này là “khu văn hóa chính yếu”, đơn vị kiến trúc đề nghị “giữ lại và kết hợp có kiến trúc của Lõi trọng điểm”.

Ngày 2.11.2007, UBND TP.HCM ra Quyết định số 4954/QĐ-UBND điều chỉnh hủy bỏ đoạn “Quyết định này thay thế Quyết định số 367/TTg ngày 4/6/1996 của Thủ tướng Chính phủ” của Điều 2 Quyết định số 6565/QĐ-UBND ngày 27.12.2005. Tiếp theo, ngày 7.11.2007, UBND TP.HCM có Quyết định số 5016/QĐ-UBND điều chỉnh hủy bỏ đoạn “Căn cứ Quyết định số 367/TTg ngày 4.6.1996 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt quy hoạch chung khu thành thị Thủ Thiêm và Quyết định sóo 6565/QĐ-UB ngày 27.12.2005 của UBND TP.HCM về việc phê duyệt quy hoạch chung Khu trọng điểm thành thị mới Thủ Thiêm” của Quyết định số 6566/QĐ-UB ngày 27.12.2005.

Như vậy, cả hai chọn lọc điều chỉnh không ảnh hưởng đến việc giữ lại qui mô đất của “công trình văn hoá”.

Ngày 19.6.2012, UBND TP.HCM ban hành Quyết định 3165/QĐ-UBND về việc phê duyệt đồ án điều chỉnh cục bộ quy hoạch phân khu mật độ 1/2000 Khu thành thị mới Thủ Thiêm, Quận 2. Theo đó, quy hoạch mới có 8 phân khu tính năng so có 5 phân khu tính năng theo QĐ6566/QĐ-UBND năm 2005. Diện tích quy hoạch vẫn không đổi: 657ha. Nhưng phần đất dành cho công trình văn hoá đã được “giải toả trắng” trên bản đồ đính kèm theo chọn lọc điều chỉnh cục bộ quy hoạch phân khu mật độ 1/2000.

Các nữ tu nguyện giữ nguyên thực trạng Hội Dòng

Tỏ ra ngạc nhiên và bày tỏ sự hoang mang có phóng viên Người Đô Thị chung quanh thông tin chính quyền di dời Nhà thờ Thủ Thiêm, Hội Dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm và thu hồi Trường tiểu học Thủ Thiêm phục vụ thi công cơ sở hạ tầng, nữ tu Maria Nguyễn Thị Ngoan, Tổng phụ trách Hội Dòng mến Thánh giá Thủ Thiêm, cho biết chưa nhận được thông báo chính thức từ phía chính quyền. Nữ tu cho biết cũng muốn viết thơ xác định có đô thị việc Hội Dòng không di dời trụ sở.

Cũng theo đại diện Hội Dòng, trong buổi làm việc gần nhất có ông Nguyễn Phước Hưng – Chủ tịch quận 2, đôi bên chỉ thảo luận về các phương án hỗ trợ cho Hội Dòng nếu Nhà nước cần giải tỏa ba ngôi trường để thi công cơ sở hạ tầng.

Trường Nữ Thủ Thiêm (được lập năm 1875), Trường Nam Thủ Thiêm (1875) và Trường Nữ Thánh Anna (1957) là ba cơ sở của Hội Dòng. Năm 1975, theo lệnh của Đức Tổng Giám mục Phaolo Nguyễn Văn Bình và chiếu theo văn bản số 576/VP-75 của Tòa Tổng Giám mục giáo phận Sài Gòn, bản Thông cáo chung về việc công lập hóa 1 vài tư thục công giáo, Hội Dòng bàn giao ba trường cho Sở Giáo dục sử dụng có mục đích giáo dục.

Đại diện Hội Dòng cho biết trong dao động thời gian 2008-2011, nhiều lần Hội Dòng đã gởi thư báo cho chính quyền địa phương biết 1 vài trường học trên là tài sản của Hội Dòng, đồng thời đề nghị trả lại cho Hội Dòng, căn cứ vào Thông cáo chung (Sở Giáo dục TP.HCM và UBLL Giáo dục Công giáo ngày 15.10.1975), trích: “Quyền sở hữu 1 vài trường sở nói trên vẫn thuộc về giáo hội công giáo. Trong trường hợp muốn dành cơ sở phục vụ cho một mục tiêu khác ngoài mục tiêu giáo dục, cần phải có sự thỏa thuận của đôi bên”.

Từ ngày 5.9.2011, cả ba trường học trên đều không còn được sử dụng vào mục đích giáo dục. Ngày 22.11.2011, việc UBND phường Thủ Thiêm và 1 số cơ quan đoàn thể dọn vào Trường Nữ Thánh Anna, biến cơ sở này thành trụ sở làm việc khiến Hội Dòng bức xúc, viết đơn khiếu nại lên chính quyền 1 vài cấp nhưng không 1 vàih tân được sự việc.

Từ ngày 17.2.2012, Hội Dòng chính thức gửi đơn khiếu nại UBND quận 2, đề nghị bồi thường nếu Nhà nước giải tỏa 1 vài trường học của Hội dòng.

Ngày 28.7.2012, UBND quận 2 mời đại diện Hội Dòng đến trao đổi và thuyết phục nữ tu Lê Thị Thảo (Tổng Phụ trách Hội dòng từ năm 2007- 2015) “cam kết không xin lại 3 trường học đã hiến cho nhà nước và đề nghị [Hội dòng trình bày] mức hỗ trợ tài chính cụ thể để UBND quận tham khảo giải quyết” (văn bản 266/TB-VP của UBND quận 2 ngày 30.7.2012).

Đây là cơ sở để Hội Dòng viết đơn xin cấp 1 mảnh đất qui mô 4.000m2, tương đương có qui mô ba ngôi trường nêu trên, để xây nhà hưu dưỡng cho 1 vài nữ tu. Đại diện chính quyền trả lời rằng Nhà nước chẳng thể cung cấp được nhu cầu cấp đất, mà chỉ có thể hỗ trợ tài chính. Ngày 4.12.2012, Hội Dòng viết đơn xin Nhà nước hỗ trợ 50 tỉ đồng nhưng sau ba năm chờ đợi, Hội Dòng vẫn chưa nhận được khoản hỗ trợ để đổi lấy ba ngôi trường.

Ngày 19.10.2015, Hội Dòng gởi đơn khiếu nại lên cao cấp hơn là UBND TP.HCM, đề nghị Nhà nước hoàn trả ba trường học hoặc bồi thường thỏa đáng.

Trong quá trình thảo luận có chính quyền và gởi đơn thư khiếu nại, Hội Dòng luôn đề nghị Nhà nước giữ nguyên thực trạng cho đến khi đôi bên đạt được thỏa thuận. Nhưng UBND quận 2 vẫn áp dụng giải phóng mặt bằng. Lần 1, Trường Nam Thủ Thiêm bị tháo dỡ ngày 15.11.2012. Các nữ tu không kịp ngăn cản nên ngôi trường hơn trăm năm tuổi bị san bằng. Lần 2 (22.10.2015), khi 1 vài phương tiện cơ giới dự kiến tháo dỡ Trường Nữ Thánh Anna thì 1 vài nữ tu kịp thời can ngăn. Ngôi trường được giữ nguyên thực trạng. Theo kiến nghị của 1 vài nữ tu, UBND Quận 2 ngày 24.10.2015 ban hành văn bản số 4600, trích: “Theo kiến nghị của Hội Dòng, Uỷ ban Nhân dân quận 2 tạm dừng tháo dỡ, sẽ tiếp tục áp dụng khi đơn của Hội Dòng được cấp thẩm quyền trả lời theo quy định, việc áp dụng tháo dỡ sẽ được thông báo công khai”.

Năm 2017, Hội Dòng đã có 1 số buổi làm việc có lãnh đạo UBND quận 2. Tại buổi làm việc ngày 31.5, Hội Dòng đề nghị hai phương án để Nhà nước chọn lọc nếu giải tỏa ba ngôi trường có qui mô dao động 4.000m2. Hoặc hỗ trợ Hội Dòng khoản tiền 50 tỉ đồng, hoặc Nhà nước cấp cho Hội Dòng 1 mảnh đất khác có qui mô tương đương trên địa bàn quận 2 và hỗ trợ chi phí thi công nhà hưu dưỡng cho 1 vài nữ tu. Tại buổi làm việc thứ hai (22.7), Hội Dòng đề nghị thêm 1 phương thức mới. Theo đó, Nhà nước bồi thường phần đất trường học sẽ bị cắt làm các con phố giao thông, phần còn lại Hội Dòng lấy lại. Ngày 27.7, được sự chấp nhận của Hội Dòng, cơ quan hữu trách áp dụng đo đạc ba ngôi trường và hứa sẽ hồi âm bằng văn bản.

Đến nay, Hội Dòng vẫn tiếp tục chờ đợi phản hồi từ phía Nhà nước.

Ông Võ Viết Thanh. Ảnh Tự Trung – Tuổi Trẻ

Nguyên chủ tịch TP.HCM, ông Võ Viết Thanh:

Chúng tôi đề xuất giữ lại ngôi chùa, nhà thờ, đình Thủ Thiêm…

Trong thời gian còn ở chức, ông Võ Viết Thanh – Phó chủ tịch UBND TP.HCM phụ trách quản lý thành thị, Quyền Chủ tịch UBND TP.HCM (giai đoạn 7.1996-8.1997), Phó bí thư Thành ủy kiêm Chủ tịch UBND TP.HCM (8.1997-17.5.2001) – là người trực tiếp đi khảo sát, nghiên cứu tình hình Thủ Thiêm, ký tờ trình gửi Thủ tướng phê duyệt quy hoạch thi công (1/5.000) khu thành thị mới và trình bày trước Chính phủ về nội dung quy hoạch.

Trả lời báo Tuổi Trẻ, ông Võ Viết Thanh cho biết: “Trong buổi trình bày quy hoạch Thủ Thiêm có Chính phủ, tôi nói rõ: quy hoạch phải chắc chắn tái an cư cho người dân trên qui định bằng hoặc hơn nơi ở cũ, ưu tiên tái an cư ở chỗ để chắc chắn cuộc sống xã hội cho người dân, bao gồm cả sinh kế lẫn cuộc sống tâm linh.

Chúng tôi đề xuất giữ lại ngôi chùa, nhà thờ, đình Thủ Thiêm, nâng cấp khu chợ Thủ Thiêm và các con phố Lương Định Của, tạo điều kiện để người dân chỉnh trang nhà cửa, khu tái an cư được bố trí sát cạnh khu trọng điểm mới.

Làm được bởi thế, người dân Thủ Thiêm sẽ được sống ổn định, được chứng kiến khu thành thị mới làm đổi thay quê hương mình. Như vậy, hồn của mảnh đất Thủ Thiêm sẽ được giữ lại có đất, có người.” (Theo Phạm Vũ – Tuổi Trẻ).

Bài viết liên quan